تحولات معماری معاصر غرب و ایران

«معماری معاصر ایران» تالیف امیر بانی‌مسعود توسط نشر هنر معماری قرن منتشر شد. این کتاب به بررسی تطبیقی تحولات و جنبش‌های معماری معاصر غرب و معماری ایران اختصاص دارد.

به گزارش ایبنا، محور اصلی بحث این کتاب نحوه مواجهه ایرانیان با عالم جدید و تاثیر آن در معماری ایران از دوره قاجار تا سه دهه بعد از انقلاب اسلامی است.

کتاب شامل هفده فصل است و مباحث مطرح شده در این فصل‌ها به پنج شاخه کلی شامل آشنایی ایرانیان با مباحث غربی در دوره قاجار، شامل شکل‌گیری مدرنیته ایرانی در بستر اجتماعی و فرهنگی، معماری دوره قاجار، معماری دوره پهلوی اول، معماری دوره پهلوی دوم و معماری بعد از انقلاب اسلامی تقسیم می‌شوند.

در فصل اول تحول اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ایران در دوره قاجار مورد بررسی قرار گرفته است که در واقع مقدمه‌ای بر تحولات معماری این دوره است. فصل‌های دوم، سوم و چهارم به مجراهای آشنایی ایرانیان با فرنگ اختصاص یافته و تاثیر اندیشه‌های غرب در محیط‌های علمی و بستر اجتماعی از دید سفرنامه‌نویسان و روشنفکران ایرانی  را بررسی کرده است.

فصل پنجم این کتاب به مهم‌ترین ساختمان‌های دوره قاجار، که هم‌سو با سنت‌های ایرانی و عناصر وارداتی غرب طراحی شده‌اند، تنها در دو شهر تبریز و تهران که اهمیت بیش‌تری در این دوران داشته‌اند، می‌پردازد.

فصل ششم کارنامه حرفه‌ای اولین تحصیلکرده آکادمیک ایران، میرزا مهدی خانشقاقی(ممتحن الدوله) را مورد بررسی قرار می‌دهد و در فصل‌های هفتم و هشتم تحولات معماری ایران در زمان رضاشاه، از مجرای کارهای معماران خارجی و تحصیلکردگان ایرانی که مولف آن‌ها را نسل اول معماران معاصر نامیده، بیان شده است.

فصل‌های نهم، دهم و یازدهم نیز به بستر اجتماعی و معماری دوره پهلوی دوم، معماران تاثیرگذار این دوره که با عنوان پیشگامان نسل دوم نامگذاری شده‌اند و شکل‌گیری دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران اختصاص یافته است.

فصل‌های دوازدهم، سیزدهم و چهاردهم معماری بعد از انقلاب را از منظر فعالیت‌های معماران متاخر نسل دوم و برخی از معماران نسل سوم، بررسی می‌کنند. فصل‌های پانزدهم، شانزدهم و هفدهم نیز به‌ترتیب به بناهای ساخته شده در حیطه بناهای عمومی، ساختمان‌های بلند‌مرتبه و ابنیه مقدس اختصاص دارد.

در این کتاب از آن‌جایی که معماری معاصر از زاویه تاریخ اندیشه مورد بررسی قرار می‌گیرد، از شرح وقایع و حوادث تاریخی متعدد خودداری شده و فقط به برخی از جریان‌های مهم اجتماعی، که از جهت طرح اندیشه‌های جدید اهمیت به‌سزایی دارد، پرداخته شده است.

علاوه بر هفده فصل ذکر شده، این کتاب شامل بخش‌های «یادداشت مولف»، «موخره»، «منابع و مراجع»، «ماخذ تصاویر»، «نمایه» و «مقدمه انگلیسی» است.

در بخشی از «موخره» کتاب در رابطه با مدرنیته ایرانی می‌خوانیم: «یکی از سرفصل‌های مهم آشنایی روشنفکران ایرانی با مباحث غربی، شکل‌گیری «مدرنیته ایرانی‌شده»، و یا به تعبیری، «مدرنیته ایرانی» است. مدرنیته ایرانی مفهومی است که در دو دهه اخیر از طرف روشنفکران و منتقدان حوزه فرهنگ و اجتماع برای فهم واقعیت عینی متاثر از مدرنیته غربی در ایران مورد استفاده قرار گرفته، اما کمتر در میان مدعیان این مفهوم تلاشی در تعریف و بیان مشخصات این مقوله صورت پذیرفته است.»

از نکات مهم و مورد توجه چاپ این کتاب این است که برای نخستین بار کتابی در این ابعاد و با پرداخت اختصاصی به مباحث معماری معاصر در ایران و بررسی تحولات آن در دورانی خاص، به تالیف یک معمار ایرانی می‌رسد.

همچنین تصاویر موجود در کتاب، اعم از نقشه‌ها، عکس‌های بناهای معاصر و عکس‌هایی از ماکت بناهای ساخته نشده، در کنار مطالبی که به‌تناسب در بخش‌های مختلف کتاب گنجانده شده است، به دانشجویان و پژوهشگران عرصه معماری این امکان را می‌دهد که با دقت بیش‌تر و با صرف زمان کمتر به مطالعه جامع معماری معاصر در ایران بپردازند.

کتاب «معماری معاصر ایران» تالیف امیر بانی‌مسعود در بهار 88 توسط انتشارات هنر معماری قرن در قطع رحلی، در 536 صفحه گلاسه، به صورت مصور و نیمه رنگی با صحافی نفیس در شمارگان 2000 نسخه چاپ و با قیمت 34000 تومان در بازار نشر عرضه شده است.

برج آزادی.

معماری معاصر ایران، دوره‌ای از معماری ایرانی است که از سال ۱۳۰۰ خورشیدی تا به امروز ادامه دارد.
 بخش‌بندی و دوره‌ها

معماری معاصر ایران به ۵ دورهٔ گوناگون تقسیم می‌شود:

    * دورهٔ نخست: از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰
    * دورهٔ دوم: از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۴۰
    * دورهٔ سوم: از سال ۱۳۴۰ تا ابتدای انقلاب ۱۳۵۷
    * دورهٔ چهارم: از آغاز انقلاب ۱۳۵۷ تا جنگ ایران و عراق
    * دورهٔ پنجم: از پایان جنگ ایران و عراق تا امروز

البته این دوره‌بندی بر اوضاع سیاسی و این باور استوار است که معماری و شهرسازی در ایران تأثیرپذیری شدیدی از شرایط سیاسی ایران داشته‌است‌.

موضوعی که باید به آن توجه کرد رابطهٔ دو مفهوم معماری و شهرسازی است. تولید فضا در معماری تولیدی فردی است که باید به تولید اجتماعی و جمعی تبدیل شود که شهرسازی یکی از نمودهای این تولید جمعی است‌. در معماری سدهٔ اخیر در ایران، رابطه‌ای منطقی میان شکل فردی و تولید جمعی دیده نمی‌شود. اگرچه معماری معاصر ایران در شکل فردی و خلاقیت‌های هنری بسیار ستودنی بوده‌است ولی هرگز نتوانست از شکل فردی به شکل جمعی تبدیل شود. بنابراین آنچه را که بیش‌تر به عنوان نقاط برجستهٔ معماری معاصر ایران از ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ عنوان می‌کنند عموما دارای همین ویژگی یا همین کمبود نیز بوده‌اند و موفقیت در آنها بیشتر از دیدگاه زیبایی‌شناختی محض بیان شده‌است تا از دیدگاه جامعه‌شناختی و انسان‌شناختی. دورهٔ ۱۳۲۰ تا ۱۳۴۰ در معماری ایران به جهت کیفیت آثار تفاوت بسیاری با دورهٔ ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۷ که درآمدهای نفتی ایران در دوران سلطنت محمدرضا شاه پهلویافزایش یافته است. نکته دیگر حمایت حاکمیت از همین نمونه‌های خلاقیت فردی می‌باشد که به علت گرایشات مدرنیستی در دوران پهلوی و توجه به سمبل‌های بصری فرهنگ شاهد اتفاقات مثبتی در آثار معماری و خصوصا معماری ساختمان‌های دولتی هستیم.

در زمانى نه چندان دور در تمام شهرها اغلب ساختمان ها با خشت خام، گچ و کاهگل بنا شده بود. این مصالح به طرز شگفتى با زندگى ایرانى تناسب داشته و شگفتى هایى را در خود دارد. کاهگل در قالب تناسبات دلپذیر ترکیب با کاشى، چوب و یا سنگ و مصالحى مشابه ترکیب شده و معماران ایرانى از آن ها براى تزیین ساختمان ها کمک گرفته اند.
در مجموع شهر ایرانى براى مردم این سرزمین با خصوصیاتی معین و با یک معمارى موزون، اصیل و تناسبات زیبا بنا شده است.
با بهره گیرى از این مصالح و بر روى فلات ایران، در چشم انداز شهرها، بام هاى کاهگلى میان آدمیان و حرارت خورشید حفاظ مى شده اند. بدین ترتیب بادگیرها شهر را تهویه کرده، نورگیرها به تالارها و هشتى ها سایه ی روشن ملایمى مى داده اند و حیاط هاى گود که اطاق ها آن ها را دور مى زده اند با یک حوض سنگى و چند درخت در میان گرفته، به زندگى ایرانى لطافت مى بخشیده اند.
هم اکنون نیز حجم هاى کاهگلى، بام هاى گنبدى و بادگیرهاى سر به آسمان کشیده پوشش دالان ها و تیمچه هاى بازارى، حسینیه ها و بالاخره گنبد و مناره هاى مسجد جامع و مساجد دیگر و بقعه ها به چشم مى خورد.
با این وصف باید تاکید کرد که تاریخ شروع مصرف کاهگل را در تمدن ایران نمى توان دقیقا تعیین نمود لکن وجود آن در قدیم ترین آثار معمارى فلات دلیلى است بر این که این ماده با زندگى اقوام سرزمین ایران از ابتدا آمیخته شده و شناسایى و استفاده از آن طى قرون نسل به نسل رسیده است.
براى آسایش قوم ایرانى معماران، شهرها را با قشرى از کاهگل پوشانیدند و از میان این پوشش سبزى شاخه درختان از حیاط ها بیرون آمد.
رنگ دلنشین کاهگل نه تنها زیبایى فوق العاده اى به شهر ایرانى مى داده بلکه بر زندگى مردم روشنى و رنگ بخصوصى مى پاشیده است.

این خمیر در سرزمین ما به صورت یکى از مصالح اساسى در انواع معمارى مختلف بکار رفته و با دست آدمیان و با نیت خوش به روى همه شهرهاى ایرانى کشیده شده و زندگى در شرایط اقلیمى بهترى زیر حمایت آن ادامه مى یافت.
ترتیب ماده کاهگل از ابتدا تا امروز یکسان بوده و شامل دو ماه ساده است.
ماده اول کاه است که پس از دروی گندم و خشک شدن و کوبیدن و با کمک چهار شاخ به هوا پرتاب کردن با جزئى نسیم، از دانه هاى گندم جدا شده آرام بر روى زمین مى ریخت، سپس آن را جمع آورى نموده و براى مصرف هاى مختلفى انباشته مى کردند.
به این ترتیب در اغلب نقاط ایران کاه به آسانى و به ارزانى به دست مى آمد، الیاف آن گل را به هم کشیده و مسلح مى کند همانطور که آهن بتون را.
ماده دوم گل است که حتى المقدور براى ساختن از خاک رس استفاده مى شده، قبل از این که خاک را آب بدهند آن را با کاه به خوبى مخلوط کرده و به شکل تپه ی کوچکى در مى آوردند، میان آن را گود کرده و داخل آن به نرمى آب مى ریختند، خاک و کاه را با آب می انداختند تا در آب گل، زردى کاه نمودار شود، سپس خمیر را مالش می دادند و به تدریج کاهگل ساخته مى شد.

برای خواندن ادامه  این مقاله زیبا به ادامه مطلب بروید :

مقاله نوشته و ارسال شده توسط خانم ندا نجف سلیمانی کارشناس معماری http://architecturelph.persianblog.ir/

با وجودى که ساختن این خمیر در نهایت سادگى انجام مى شد، معهذا چگونگى مخلوط و مقدار هر کدام از مواد امرى حساس می بود، چرا که با کمبود کاه ماده ی کاهگل ترک بر مى دارد و با کمبود مقدار خاک الیاف کاه مانع روانى آب باران مى شود.

کاهگلى که براى پوشش بام ها ساخته مى شده است کاه کمترى داشت و در عوض به خمیر آن خاک شنى، از شن چاه مى افزودند تا در مقابل باران به جاى کاه قشر کاهگل را تقویت نماید و برای کاهگلى که براى پوشش دیوار تهیه مى شد کاه بیشترى به مخلوط اضافه مى کردند تا متن کاهگل صاف تر شود و نیز ترک بر ندارد.

با به کار بردن خاک رس سرخ تر کاهگل رنگ سرخى به خود مى گرفت و متن آن براى گرفتن نقوشى از گچ آماده مى شد

قشر کاهگل عایق است، گرما و سرما از آن عبور نمى کند، باران از پوشش هاى گنبدى و سقف هاى طاقى آن نشست نمى کند، همهمه ی کوچه ها و بازارها در آن گم مى شود و لازم به توضیح نیست که گرد آمدن خواص این چند عایق در یک ماده به ندرت دیده شده است.

کاهگل ارزان بوده و در اغلب شهرهاى ایران به فراوانى یافت مى شده است. قیمت خروار آن ناچیز بوده و با این مقدار کاه سطوح بزرگى از اندود گل را مسلح مى کرده اند.

ضمن آن که کاهگل را همه کس مى توانسته بسازد و ماواى خود را با آن بپوشاند و حفظ کند.

اندود کاهگل آسان کشیده مى شده، آدمى با یکدست خمیر آن را بر مى دارد و بر روى سطح دلخواه پهن مى کند. در این مورد حتى بکار بردن ماله در کشیدن آن روى سطوح نشانى از امکانات صاحب خانه بوده است.

کاهگل مانند خمیر نرمى بر هر حجمى پوشانیده مى شد و در این مورد معماران حداکثر استفاده را نموده و توانسته اند براى شهر هاى ایرانى میراث ارزنده اى از حجم هاى جالب به جا گذارند.

گرچه کاهگل به سهولت و به ارزانى به دست مى آمد لکن به علت خواص فوق العاده اى که در بر دارد به صورت متن شهرهاى ایرانى درآمده و به بنایى قدم گذاشته است، به کلبه ی بى بضاعتان، به اعیان نشین ها، به کوره ها، به بازارها، به حمام ها، به تکیه ها و بالاخره به مسجدها، و همه ی این ساختمان هاى شهر با کوچه هایى که میان دیوارهاى کاهگلى مى دوید به هم مربوط مى شد.

معماران تیز هوش از گرمى رنگ کاهگل براى متن تزیینات دیوارى داخل بنا نیز استفاده کرده اند. دیوار حیاط هاى داخلى را از بهترین خمیر سرخ فام پوشانیده و بر آن با خطوط برجسته ی گچ نقش هاى هندسى انداخته اند و یا آن را به داخل هشتى هاى ورودى کشیده و بر آن نقش هاى تصویرى ساخته اند.

رنگ کاهگل نور شدید و گاه زننده ی آفتاب سرزمین ما را براى ساکنان آن مطبوع نموده و در گرم ترین فصل سال برگشت اشعه ی خورشید و حرارت آن را از روى بام ها و یا دیوارهاى کاهگلى به حداقل رسانیده است.

استقامت و دوام آن قابل ستایش است. تنها در مناطقى که باران هاى فصلى شدید ی می بارید، ناچار هر چند سال یکبار اندود تازه اى از کاهگل بر روى اندود سابق بام که قسمتى به هم فشرده مى شد قرار می دادند.

به این ترتیب تعمیر و تقویت آن امر ساده اى بوده و احتیاج به تخصص نداشت، این تعمیر براى پوشش دیوارها کمتر اتفاق مى افتاد، کاهگل سال ها بروى دیوارها مى ماند به طورى که اندود بناهاى رها شده ی قرون گذشته هنوز برجاست.

و اما امروز…. ایجاد ساختمان هاى عظیم فلزى و بتون آرمه ی تمدن دنیاى غرب مانند سالن هاى سینما، هتل ها، فرودگاه ها و غیره باعث هجوم تکنیک هاى مختلف ساختمانى غربى شده و طبعا مصالح معمارى قوم ما که با تجربه، زیبایى و شخصیت همراه بود به مصالح خشک و سرد تکنیک هاى ناآشنا تبدیل گردیده است. البته کاهگل هنوز در برخى از مناطق کشور در زمره ی مصالح مورد استفاده برخی ساکنین مملکت ماست و با دیدن ساختمان هاى غریب کلان شهر ها که هر کدام نمونه اى از فکر شلوغ دوره ما و نیز هجوم مصالح جدید است، شهر آرام کاهگلى زیباتر و درخشنده تر و عزیزتر جلوه مى کند.

بدست دکتر غلامرضا ابری

منبع

مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران که شامل چند کاخ و موزه از دوران پهلوی و قاجار است در منطقه نیاوران تهران قرار دارد.

کاخ نیاوران، کاخ صاحبقرانیه، کوشک احمد شاهی، موزه جهان نما و کتابخانه اختصاصی نیاوران، بخش‌های مختلف این مجموعه را تشکیل می‌دهد.

عمارت چهل‌ستون
نمای حوض بزرگ مقابل تالار در شب

چهل‌ستون از بناهای تاریخی استان اصفهان در ایران است. باغ چهلستون که بالغ بر ۶۷۰۰۰ متر مربع مساحت دارد، در دوره شاه عباس یکم احداث آن آغاز شد و در وسط آن عمارتی ساخته شده بود. در سلطنت شاه عباس دوم،ساختمان تکمیل شد و در ساختمان موجود مرکزی، تغییرات کلی داده شده‌است و تالار آینه، تالار ۱۸ ستون، دو اتاق بزرگ شمالی و جنوبی تالار آینه، ایوانهای طرفین سالن پادشاهی و حوض بزرگ مقابل تالار با تمام تزیینات نقاشی و آئینه کاری و کاشی کاری دیوارها و سقفها افزوده شده‌است.

در ادامه مطلب خواهید خواند..

قسمت‌های جالب و دیدنی باغ

خصوصیات دیگر باغ

نمایی از حیاط و استخر روبه‌رو به عمارت چهلستون

ستون‌ها و سقف عمارت

عمارت چهل‌ستون

نمای حوض بزرگ مقاب

دیوارنگاره‌ای در چهلستون